Olędry Nowotomyskie

Herb miasta – Gustaw Knoblauch (1833-1916) rysunek tuszem na kalce – projekt – Źródło: Architekturmuseum der Technischen Universität Berlin in der Universitätsbibliothek, Inv. Nr. GK423,027

W lokalnej gazecie Kreisblatt z roku 1898 pojawiały się sporadycznie doniesienia, które przy pierwszym czytaniu nie miały ze sobą nic wspólnego. Dopiero w październiku roku 1900 złożyły się te relacje w logiczną całość.

W przeciwieństwie do innych budowli wzniesionych w Nowym Tomyślu, do sprawozdania dotyczącego planów i zleceń na projekt budynku starostwa należy podchodzić z dużą dozą rezerwy.

Niestety do momentu publikacji niniejszego artykułu, nie udało się odnaleźć w Państwowym Archiwum w Poznaniu żadnych innych dokumentów.

Dawny budynek starostwa od 1976 roku do dziś jest budynkiem Urzędu Miejskiego w Nowym Tomyślu, tj. od czasu przeniesienia Urzędu Miasta z budynku ratusza na pl. Niepodległości do gmachu przy ul. Poznańskiej 33.

Czytaj dalej…

HIER RUHT IN GOTT DER EV. LUTH. PASTOR – JOHANNES SEIDEL – 25. JAN …. – (TUTAJ SPOCZYWA W BOGU PASTOR KOŚCIOŁA STAROLUTERŃSKIEGO – JOHANNES SEIDEL – 25. STY…) ZDJ. – PM

Ewangelicki cmentarz w Nowym Tomyślu już dawno nie istnieje. Tylko kamień pamiątkowy przypomina, że na tym miejscu znaleźli swój wieczny spokój dawni mieszkańcy naszego miasta.

Nie mamy niestety chlubnych tradycji w tym zakresie. Kamienie nagrobne były wykorzystywane jako materiał budowlany, nie znalazły swojego godnego upamiętnienia. Tym czasem miał na wieczność upamiętnić i symbolizować pamięć o zmarłych nawet po likwidacji cmentarza.

Piękne nagrobki często oddawane były do przemiału i znajdowały użycie jako podbudowa dróg, utwardzenie chodników, wykończenie aranżacji parkowej, a nawet jako umocnienie nadbrzeży.

Jednym z takich znalezisk jest cześć nagrobka pastora Johannesa Seidla, odnaleziona przy demontażu groty przy ulicy Sienkiewicza. Dziś w tym miejscu znajduje się park linowy dla dzieci.

Teraz zmienia się podejście do przeszłości i takie postępowanie jest historyczno-kulturowym zaniedbaniem, którego brzemię, my mieszkańcy Nowego Tomyśla niesiemy od lat.
Od czasu do czasu pojawia się jakieś odkrycie, które powinno nam przypominać, że dziś pojęcie „My”  powinno znaczyć Europę bez wojny.

Prosimy Państwa jako czytelników naszej strony, o nadsyłanie propozycji, w jaki sposób uszanować te stare kamienie – może w postaci Lapidarium?

Gudrun.Tabbert@hauland.de                Przemek.Mierzejewski@oledry.pl

Czytaj dalej…

Balon podczas napełniania wodorem. Źródło: http://de.wikipedia.org/wiki/Arthur_Berson

Krótka notatka z Amtliches Kreis-Blatt für den Kreis Neutomischel Nr 57 z 22 lipca 1898 roku.

Balon z Jednostki Statków Powietrznych, w którym znajdowało się 3 oficerów, lądował we wtorek [19 lipca 1898] po południu o godz.12:30 pomiędzy Wytomyślem a Wąsowem. Balon przebył trasę z Berlina do tego miejsca w 3,5 godziny. Lądowanie przebiegło o tyle nieszczęśliwie, że nagły podmuch wiatru rzucił balon na wysokie sosny rosnące na skraju lasu. Aby wydostać balon z możliwie małymi uszkodzeniami, trzy sosny musiały zostać ścięte. Balon natychmiast spakowano i odwieziono na kolej przez zaprzęgi z majątku wąsowskiego. Oficerowie pozostali do zmroku jako goście pana von Hardta, poczym udali się nocnym pociągiem pośpiesznym w podróż powrotną do Berlina.

Nowy kościół w Jastrzębsku Starym, a tle można dostrzec stary Dom Boży – Ze zbiorów Arno Krafta.

W 1914 rozpoczęła się I. wojna światowa. Na wszystkich frontach trwały walki, a w wielu rodzinach obawiano się o los żołnierzy pozostającym na nim. W każdej niemal rodzinie opłakiwano bliskich, którzy oddali swoje życie za “ojczyźniany obowiązek“.
I właśnie w tym czasie, 15 grudnia 1914, tuż przed świętami Bożego Narodzenia, poświęcono ewangelicki kościół w Jastrzębsku Starym.

Tak oto doniósł o tym “Kreisblatt”
Źródło: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra – Amtliches Kreis-Blatt für den Kreis Neutomischel 1914/12/18 No. 148

Czytaj dalej…

Jastrzębsko Stare (9-10-2009 Foto:PM)

W numerze Kreisblatt z 2 maja 1913 (35/1913) opublikowano krótką relację z wmurowania kamienia węgielnego pod nowy kościół w Starym Jastrzębsku, które miało miejsce dzień wcześniej, 1 maja 1913 roku. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=313290

Jastrzębsko Stare. Tutejsza gmina ewangelicka świętowała w dniu Wniebowstąpienia Pańskiego (1 maja 1913) o 15:00 wmurowanie kamienia węgielnego pod nowy kościół.
Czytaj dalej…

W roku 1836 w Nowym Tomyślu było 86 różnego rodzaju budowli, skupionych przy dwóch rynkach, ulicy Poznańskiej i Mickiewicza, a pierwotna numeracja nadana w roku 1836 dla celów ubezpieczeniowych została zmieniona dopiero prawie 100 lat później. Numery budynków powstałych później były nadawane jako kolejne. W wyniku tego mogło się zdarzyć,  że budynek 85 sąsiadował z budynkiem 188. Numeracja ta nie była wykorzystywana w korespondencji, a adresy pocztowe nie zawierały nazw ulic ani numerów, tylko nazwisko i imię adresata.  I to na długie lata wystarczało, aby list dotarł do właściwej osoby.
Czytaj w PDF

(Numery podane w nawiasach odnoszą się do pierwotnej numeracji budynków.)
Na podstawie:
Archiwum Państwowe w Poznaniu,
4385 Akta Miasta Nowy Tomyśl,
sygn. 2 „Beschreibung sämtlicher Gebäude in der Stadt Neutomischel“
436 Urząd Katastralny w Nowym Tomyślu,
sygn. 74 Verhandlungen über die Vermessung und Einschät-zung Gemeinde Neutomysl
sygn. 445 Grundsteuerrolle Stadt Neutomyśl 1866 – 1899
sygn. 537 Grundsteuerrolle Stadt Neutomyśl 1900 – 1934

Czytaj dalej…

1942 widok ze Starego Rynku na ul. Mickiewicza, w 3. domu po prawej była piekarnia Josta.

Siegfried Reinhardt urodzony w Krośnie Odrzańskim, nadesłał zachowane zdjęcia i swoje wspomnienia o swoim dziadku mistrzu piekarskim Otto Joście. On sam jako dziecko bywał często u swoich dziadków w Nowym Tomyślu, ponieważ rodzice pracowali jako marynarze śródlądowi, a on był za mały aby towarzyszyć im w długich podróżach. To zmieniło się dopiero jak poszedł do szkoły. Od tego czasu odwiedzał dziadków w Nowym Tomyślu tylko w czasie ferii. Więź między dziadkami i wnukiem była bardzo głęboka, i wiodła do tego, że po tym jak w roku 1949 stracił oboje rodziców, jego dziadkowie przejęli nad nim opiekę.

Pan Reinhardt jest też jeszcze w inny, także pośredni, sposób związany z Nowym Tomyślem. Na przełomie lat 1939 i 1940 przesiedliła się z Miedzichowa do Nowego Tomyśla rodzina Müller. Przez tę rodzinę został przejęty sklep rodziny Pilatschek, który znajdował się na ulicy Mickiewicza, gdy ci, aby powiększyć swój interes, przenieśli się w kierunku dworca. Sklep ten znajdował się tylko 2 domy dalej od piekarni Jost i rodzina Müller zajmowała się wyplatanie koszyków i sprzedażą zabawek [dziś Mickiewicza 15]. Hannelore Müller, córka państwa Müller, została wiele lat później gdy znowu spotkali się w Berlinie, panią Reinhardt i razem świętowali swoje złote gody.

* * *

Wspomnienia zostały uzupełnione przez pana Bernarda Kaźmierczaka, ówczesnego pomocnika w piekarni pana Josta, syna właściciela zakładu produkującego cukierki przed wojną w Nowym Tomyślu [patrz więcej]. Dodatkowe informacje dostarczyła rodzina Starostów, która po wojnie przejęła piekarnię i prowadzili ją jeszcze przez kilka lat, zanim ostatecznie została zamknięta.

Czytaj dalej…

Wieża kościoła na pl. Chopina po pożarze z 20 grudnia 1916.
Ze zbiorów Wojtka Szkudlarskiego.

Poniższy tekst ukazał się w tradycyjnej formie z okazji spaceru historycznego  9 czerwca 2013.  Link do artykułu w formie gazetki.

Istnieją zdjęcia ukazujące wieżę w ostatniej fazie istnienia, z widocznymi podparciami. Niestety nie wiadomo, kto jest ich właścicielem i więc nie mamy zgody na publikację.

Na podstawie: Archiwum Państwowe w Poznaniu, 893 Konsystorz Ewangelicki w Poznaniu, sygn. 5367 „Bauten und Reparaturen an der evangelischen Kirche”

Czytaj dalej…

Ja, Johan Fridrich Stelzer rodziłem się …. (Źródło:SKANSEN BUDOWNICTWA LUDOWEGO w Wolsztynie)

Co wiemy o latach 1731 – 1773 i o życiu na wsiach, o ludziach, którzy się tam osiedlili? Na to pytanie można prosto odpowiedzieć: właściwie nic!

Ta odpowiedź prowadzi do wniosku, że dziś nikt nie może jednoznacznie określić, skąd przybyli osadnicy. Było, jest i będzie wiele domysłów, które być może nawet są trafne, ale dokumentów o pochodzeniu Olędrów nie znaleziono. Także rzeczywiste przesłanki, dla jakich osadnicy zdecydowali się wyjechać ze swoich rodzinnych stron nie są do końca oczywiste. Wymieniana jest ucieczka z powodu przyznawania się do religii protestanckiej i wynikających z tego prześladowań, a może po prostu pomimo trudów osiedlania się marzyli o swojej własnej ziemi.
[Oryginalny tekst napisany przez Gudrun Tabbert, przetłumaczył Przemek Mierzejewski]

Jako jeden z nielicznych dowodów dotyczący historii wsi olęderskich, to pieczęcie tychże wsi (każda miała swoją odrębną), i odkryte na nich przez K.E. Goldmanna daty. Zostało to opisane tutaj: http://oledry.pl/?p=660
Inną rzeczą z tego czasu, do tej pory braną w niewielkim stopniu pod uwagę, jest niepozorna kartka.
Wspomniana kartka została znaleziona  przy okazji prac rozbiórkowych stodoły z Sękowa (Zinskowo). Stodoła była zbudowana jeszcze starym sposobem Olędrów, a stanęła na przeszkodzie dla nowej budowli. Aby zachować ją dla potomności, została z pietyzmem rozebrana na poszczególne elementy, przeniesiona i odbudowana w Skansenie Budownictwa Ludowego w Wolsztynie. http://www.muzea-wolsztyn.com.pl

Dostaliśmy od dyrekcji muzeum pozwolenie na publikację tej kartki.
Ręcznie zapisane notatki na tej kartce zaczynają się od słów (oryginalna pisownia imion):
Czytaj dalej…

Studnia na ulicy Dworcowej [Piłsudskiego] – ze zbiorów Wojtka Szkudlarskiego.

„Czy można zmusić właściciela parceli, aby przyłączył swoją działkę do miejskiego wodociągu?”.  Tak brzmi tytuł prasowego artykułu, który był zamieszczony w starych aktach dotyczących budowy wodociągu w Nowym Tomyślu.

To pytanie zapewne stawiał sobie również Magistrat, gdy zaczął planować budowę wodociągów.  Mieszkańcy powinni ustawowo po zakończeniu i uruchomieniu wodociągów przecież zapłacić za coś, co do tej pory używali za darmo, bo przecież mieszczanie z Nowego Tomyśla, o ile wiadomo, nie mieli do tej pory  problemów z jakością wody, która była czerpana z publicznych studni. I trzeba było z góry przygotować się na protesty mieszkańców. Czytaj dalej…