Mało kto wie, że w Wytomyślu działał szpital, a raczej szpital pełniący rolę przytułku dla ubogich. Przez lata borykał się z kłopotami finansowymi, aż podupadł strawiony przez pożar. Historię szpitala przybliży nam Jan Bąbelek – mieszkaniec Wytomyśla, miłośnik historii.
Karte von dem Dorfe Wytomisle Kreis Buk Copiert von der im März 1832 durch Orlovius gefertigten karte im Juli 1880 durch. Ze zbiorów Jana Bąbelka
Jak podają źródła, w 1693 r. przy wytomyskiej parafii powstał – uposażony przez Bogusława Unruga, starostę gnieźnieńskiego – szpital pełniący rolę przytułku dla ubogich. Szpital ten posiadał dwa ogrody i plac. Spalony został w czasie III wojny północnej (1700-1721) przez wojska moskiewskie, a po niedługim czasie na nowo odbudowany. W 1725 r. mieszkało w nim 6 osób. Kres jego funkcjonowania datuje się na rok 1888, kiedy to uległ spaleniu i nie został ponownie odbudowany.
Budynek samego szpitala, jak wskazują stare mapy, mieścił się prawdopodobnie na przeciwko starego cmentarza (obecnie ul. Kościelna 23), była to działka o powierzchni ok. 0,15 ha należąca wówczas do parafii wytomyskiej. Do szpitala należały także grunty nadane przez wspomnianego wcześniej Bogusława Unruga ─ była to działka sąsiadująca bezpośrednio z terenem szpitalnym i ok. 3,50 ha ziemi leżącej po zachodniej stronie wsi, pomiędzy drogą polną w kierunku Bolewic a działką przeznaczoną pod przyszły cmentarz.
Do roku ok. 1787 szpital ten posiadał stałe uposażenie, jednakże z relacji wizytatorów z lat 1777─1787 wynika, że dotychczasowe sumy i fundacje zostały wyczerpane i od tej pory utrzymywał się on tylko dzięki jałmużnie parafian i datkom właścicieli okolicznych majątków. Dla przykładu przytaczamy list przesłany do parafii wytomyskiej przez wykonawcę testamentu Anastazji Szczanieckiej (właścicielka majątku w Wąsowie, babcia wielkiej patriotki Emilii Sczanieckiej), tekst w brzmieniu oryginalnym:
„Do WJX Proboszcza y opiekunów Szpitala w Witomyślu ― Testamentem JW─żnej Starościny Anastazyi Szczanieckiey z Wąsowa [z datą] 4─go Lipca 1834─go Roku, wyznaczony czek Legat na ubogich w Witomyślu w kwocie Złotych Polskich Sto. ─ Sumę tę przesyłaiąc WJX Proboszczowi y Opiekunom Szpitala, wzywam ich, aby na odebranie takowej, Kwit podług załączonej formy wystawić i do rąk moich przez oddawcę przesłać zechcieli. Wąsowo 29 Marca 1835 Roku. Sewczyn Oztrowski, Egzekutor testamentu.”
Opiekę nad budynkiem przytułku, ziemią szpitalną i kasą szpitalną sprawował Dozór Kościoła i Szpitala. W latach 1880 jego skład tworzyli: proboszcz ks. Reinhold Myller, patron kościoła Poncet, przewodniczący Macy [Maciej?] Dudek, Martin Freitag???, Tomasz Kulak, Jan Nowak, Wojciech Mullak, Antoni Piątek, Rendczuk???, Kazimierz Dudek i Tomasz Nyga. Rozchody i przychody kasy były pod stałą kontrolą parafii i władz pruskich.
„Rachunek roczny Kasy Śpitala Katolickiego w Wytomyślu Dekanatu Lwóweckiego za rok 1888-my sporządzony w Wytomyślu dnia 13-go Grudnia 1888 r. Do rachunku dołącza się
a) zeszyt dowodów dochodowych zawierający numerów [zdanie przekreślone bez podanej liczby].
b) zeszyt dowodów rozchodowych zawierający 19 numerów.Poświadczenie pokwitowania i wyłożenia. Poświadcza się niniejszym, że rachunek ten roczny, na który Reprezentacya parafialna mocą uchwały swej z dnia 4-go Sierpnia r. 1889-go udzieliła pokwitowania, był po poprzednim publicznym ogłoszeniu wyłożony do przejrzenia członkom tutejszej parafii przez dwa tygodnie t. j. od dnia 20-go Lipca aż do dnia 4-go Sierpnia r. 1889-go. Wytomyśl dnia 4-go Sierpnia, 1889 r. [podpisy ww. osób]
Wspomniana w powyższym rachunku Reprezentacja parafialna była organem kontrolnym. Członkowie Reprezentacji z tego okresu to: Józef Maciejewicz – przewodniczący, Marcin Szwedt, Jan Dykszak, Jan Szymański i Albert Salattee. Po otrzymaniu absolutorium Dozór Szpitala zobowiązany był do wykonania w języku niemieckim uwierzytelnionego odpisu rocznych rachunków i odesłania go do Prezydium Królewskiej Regencyi.
Pod koniec XIX wieku, aby zwiększyć fundusze przytułku część gruntów zostaje podzielona i wydzierżawiona miejscowej ludności. Wprawdzie oficjalne źródła podają koniec funkcjonowania szpitala na 1888r., jednakże dowodem na dłuższe istnienie tego budynku jest rachunek wystawiony z datą 22 października 1889 r. na kwotę ośmiu marek dla Jakuba Kiersztana za naprawę poszycia dachu szpitala. Wnioskować można, że pożar budynku miał miejsce w późniejszym okresie lub naprawiono go po wcześniejszym spaleniu, ale nie został już zamieszkały. Odtąd pomoc dla osób w trudnej sytuacji materialnej czy losowej, zostaje przekazywana najczęściej w formie pieniężnej. Na przełomie lat 1889/90 z kasy szpitalnej wypłacane były zapomogi dla czterech ubogich w kwocie trzech marek miesięcznie. Działalność kasy szpitalnej zostaje przerwana z chwilą rozpoczęcia II wojny światowej. Po wojnie w dniu 17 listopada 1949 r. powołano nowy zarząd szpitalny „Kuratorium Szpitala św. Ducha w Wytomyślu” (brak danych źródłowych na temat początków funkcjonowania nazwy Szpital Św. Ducha), w skład jego weszli: Michalak Franciszek – krawiec, Wieczorek Jan – obuwnik, Sobieraj Roman – rolnik i Krysztefiak Stanisław – krawiec. Jednym z ostatnich dokumentów z działalności szpitala jest pismo ks. Stanisława Stefaniaka skierowane do władz powiatowych:
„Wytomyśl, dnia 7 lutego 1950 r. Do Starostwa Powiatowego w Nowym Tomyślu. Na pismo z dnia 30 stycznia rb. jak najuprzejmiej donoszę, że dochód z ziemi szpitalnej przelano do kasy Caritasu, skąd rozprowadzono pieniądze pomiędzy 10-ciu najuboższych z parafii. Dochody i wydatki są księgowane – kwity posiada skarbnik Caritasu. Z należnym szacunkiem ks. Stefaniak”.
Funkcjonowanie szpitala zostaje zakończone w marcu 1950 r., kiedy to ziemię przejmuje skarb państwa, w wyniku czego, działka parafialna i mniejsza działka szpitalna zostają sprzedane prywatnemu właścicielowi jako działka budowlana. Większą działkę szpitalną podzieloną na kilkanaście działek rolnych o pow. 0,125 ha (potocznie nazwanych półmorgówkami) pozostawiono w użytkowanie mieszkańcom Wytomyśla.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Statut [odpis]
Szpitala św. Ducha w Wytomyślu dekanatu lwóweckiego.§ 1. Szpital jest zakładem kościelnym i posiada na mocy kan. 1489 CJC osobowość prawną.
§ 2. Celem szpitala jest niesienie pomocy ubogim starcom przez udzielenie mieszkania względnie innej pomocy materialnej jak i duchowej.
§ 3. Majątek szpitala stanowią:
a) grunta 3,56,53 ha
b) dom mieszkalny . . . . .
c) kapitały . . . . . . . . . . . .
§ 4. Dochody z majątku szpitala przeznaczone są wyłącznie na utrzymanie ubogich starców.
§ 5. Szpitalem zarządza każdorazowy rządca kościoła, jako przewodniczący razem z kuratorium, składającym się z 4 osób, zamianowanych przez Ordynariusza na lat 6, z których połowa ustępuje po 3 latach.
§ 6. Kuratorium odbywa przynajmniej raz na kwartał posiedzenia, z których przebiegu spisuje się protokóły w księdze protokólarnej.
§ 7. Z działalności swej składa kuratorium sprawozdanie roczne Kurii Metropolitalnej w terminie do 1. 04. za rok ubiegły.
§ 8. Kuratorium prowadzi księgę inwentarza, Etat, i rachunki roczne według rozporządzenia o zarządzie majątkiem kościelnym art. 195-207
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Potwierdzamy, że statutem powyższym Szpital św. Ducha w Wytomyślu dek. lwówecki rządził się od czasów przedwojennych.
Poznań, dnia 1 grudnia 1949 r.
[okrągła pieczęć] Wikariusz Generalny
[ dwa podpisy ]
Bibliografia:
1. Łukaszewicz, Krótki Opis Historyczny Kościołów Parochialnych w Dawnej Decezyji Poznańskiej Tom II 1859r.
2. M. Surdacki, Opieka Społeczna w Wielkopolsce Zachodniej w XVII i XVIII wieku 1992r.
3. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom XIII 1882r.
4. Archiwum parafialne.
5. Mapa 1880r. wykonana na podstawie mapy z marca 1832 r. „Karte von dem Dorfe Wytomisle Kreis Buk” – zbiory własne.