Opis Nowego Tomyśla – Heinrich Wuttke 1864

Opis miast prowincji poznańskiej z roku 1864. Niestety autor nie podaje źródeł, choć wydaje się, że pochodzą one z roczników statystycznych lub – bardziej prawdopodobne – z tabel podatkowych.  Interesujące jest porównanie z innymi miastami o wielkości obecnie zbliżonej do Nowego Tomyśla. – do Zbąszynia i Lwówka – znacznie starszymi miastami.

Źródło: Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa Stadtbuch des landes Posen von Heinrich Wuttke 1864

Tłumaczenie Przemek Mierzejewski. Moje uwagi – w nawiasach.

Najmłodsze miasto w kraju, założone dopiero między 1780 a 1790 [autor nie miał dokładnych informacji] przez właściciela hrabiego Szołdrskiego [nie był hrabią] w środku osad olęderskich. Niemieccy ewangelicy poprosili ,a hrabia przyznał dla nich w miejskim prawie 8 jarmarków. Chociaż katolik, wspomagał gminę [ewangelicką] przy budowie kościoła, który otrzymał wieżę i stał się centrum miasta. Mieszkańcy nie posiadali pól uprawnych, więc opierali się w całości na rzemiośle. Żydzi tutaj nie mieszkali. Na końcu ubiegłego wieku [czyli XVIII] Nowy Tomyśl składał się z 60 domów mieszkalnych, z których kilka miały dachówkę, 6 młynów i kościół. [dla porównania Zbąszyń 154 domy, kościół katolicki i ewangelicki, Lwówek – 257 domów i 3 kościoły katolickie i 1 ewangelicki] Miasto zamieszkiwało 430 ludzi . Apteka był na miejscu. Zawodowo zajmujących się było 5 kupców, 10 szewców, 6 młynarzy, 5 rzeźników, 5 piekarzy, 5 sukienników, 4 garncarzy, 3 kowali, 2 stolarzy, 1 złotnik, kapelusznik, kuśnierz, garbarz, rymarz, siodlarz, farbiarz, murarz, powroźnik, bednarz, cyrulik, organista, oberżysta. Nie było browaru ani gorzelni. Przychód kamery [urzędu podatkowego] wynosił 279 talary [Zbąszyń 313 , Lwówek 450]. Miasto utrzymywało stróża nocnego.[Lwówek i Zbąszyń po 3] Tkalnia wełny rozwijała się i przy niej doszła później także garbarnia. W okolicy są pola chmielu uprawiane przez niemieckich rolników, których sprowadził w te okolice jeden Żyd. [był to kupiec Joseph Jakob Flatau *15-10-1812 Poznań + 28-02-1887 Berlin]. Liczba domów wynosiła 1837 : 70. [Zbąszyń – 195]

Miasto liczyło mieszkańców:

  • 1816 r.: 441 (lub 597)
  • 1837 r.: 748
  • 1843 r.: 796
  • 1858 r.: 1144
  • 1861 r.: 1188

Dla porównania:

Zbąszyń:

  • 1816 r.: 968 (694 katol., 232 ewang., 42 żydów)
  • 1837 r.: 1308
  • 1843 r.: 1592
  • 1858 r.: 1751
  • 1861 r.: 1820

Lwówek:

  • 1816 r.: 689
  • 1837 r.: 1143
  • 1843 r.: 1250
  • 1858 r.: 1236
  • 1861 r.: 1355