Heppner – Historia Żydów 1909

Przedstawiam tłumacznie części ksiażki Arona Heppnera – rabina z Koźmina Z przeszłości i teraźniejszości Żydów i gmin żydowskich w Poznańskim, str. 658 (Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der jüdischen Gemeinden in den Posener Landen), która pochodzi w Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.


Nowy Tomyśl, założony 8 kwietnia 1786, w roku 1800 nie miał jeszcze żadnego mieszkańca żydowskiego (Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen I s.390 – przypis autora), a przez to, że się nie rozwijał, w latach 30-tych poprzedniego wieku [XIX wieku] nabierał ponownie charakteru wiejskiego. I oto zaszło pewne zdarzenie, które znacząco polepszyło położenie miasta, przez jednego Żyda, radcę handlowego Józefa Jakoba Flatau z Berlina, który zaczął się interesować chmielarstwem tamtejszej okolicy. Flatau sprowadził następnie pędy chmielu z Czech i Bawarii i troszczył się o zbyt poprzez uczestnictwo w różnych wystawach.

Józef Jakub Flatau urodzony 1 maja 1808 w Poznaniu, otrzymał przede wszystkim wykształcenie handlowe, które pogłębił i rozszerzył przez podróże zagraniczne i gospodarcze studia. W 1837 postanowił , że chmielarstwo, które w Belgii nauczył się cenić, będzie uprawiać w swoich rodzinnych stronach, a jego wytrwała działalność, co należy nadmienić, znalazła takie rozpowszechnienie i znacznie. I z tego powodu przypadły mu w udziale różnorodne wyróżnienia. Zmarł 28 lutego 1887 jako szanowany i ceniony obywatel.

Jego życie i dzieła:

  • Über Hopfenbau [O chmielarstwie] von Joseph Jakob Flatau – Berlin 1866
  • Flatau  nazwany  „Flatau von Hopfenfeld „ [dosłownie „Pole chmielowe”] – przez Hermanna Tietza 1868 [duży handlowiec berliński]
  • Geschichte des Hopfenbaues und Hopfenhandels zu Neutomischel [Historia chmielarstwa i handlu chmielem w Nowym Tomyślu] Berlin 1883

(Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen II XXXVI oraz Allgemeine Zeitschrift des Judentums 1904 Nr 11 – przypis autora)

I sukces nadszedł. Podczas wcześniejszych zbiorów plon wynosił 500 cetnarów [1 cetnar pruski = 51,45kg czyli ok. 25,7 T] za który otrzymywano 1500 talarów , w 1885 produkcja wyniosła już 40000 cetnarów [2058 T], która była warta 6 milionów marek.

(Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen II S.140 – przypis autora)

Z biegiem czasu osiadali tutaj różni Żydzi. I tak w roku 1861 zamieszkiwało już tutaj 20 żydowskich rodzin, które swoje nabożeństwa odprawiały w wynajętym, małym i skromnym lokalu prywatnym. Z tego powodu został wybudowany Dom Boży. Do pozyskania części do tego potrzebnych środków zorganizowano losowanie przez Stowarzyszenie młodych ludzi, a także losy znalazły kupione przez zamiejscowych współwyznawców.

(wg jednego z rozesłanych pism komisji loteryjnej – Jak.[ob] Basch , S. Cohn i M. Friedländer – w posiadaniu rabina Koźmina Dr Heppnera – przypis autora)

[Liczna żydowskiej ludności]

  • 1889 r. – 205
  • 1890 r. – 212 (42 rodziny)
  • 1891 r. – 215 (43 rodziny)
  • 1892 r. – 155
  • 1896 r. – 148
  • 1898 r. – 151
  • 1905 r. – 117
  • 1911 r. [1907 r.?] – 95 (25 rodzin)

[książka wydana w 1909 zatem to chyba pomyłka prawd. chodzi o rok 1907]

W tym roku został podniesiony o 100% podatek dla gmin żydowskich i budżet wynosił 2000 marek i składał się z kasy dla wędrownych żebraków, Chewra Kadisz [Bractwo Święte – bractwo pogrzebowe] i izraelickiego stowarzyszenia kobiet. (Statistische Jahrbuch des deutsch= israelitischen Gemeindebundes – przypis autora [Rocznik statystyczny niemiecko-izraelickich związków gmin]) – W kampanii roku 1866 [wojna prusko – austryjacka, trwała 7 tygodni] wzięli udział Rafael Levy , Izidor Cohn ,a w kampanii roku 1870 [wojna francusko-pruska] wzięło udział 3 Żydów z Nowego Tomyśla, z czego jeden to starszy szeregowy [niem. Gefreiter brak polskiego odpowiednika jest jeden stopień wyżej nad starszym szeregowym , dwa stopnie niżej niż kapral – poniżej kaprala były 4 stopnie żołnierskie]

Także w przedstawicielstwie miasta są Żydzi. (Die Juden als Soldaten und Handbuch der Provinz Posen – przypis autora [Żydzi jako żołnierze i Podręcznik Prowincji Poznańskiej]). Archiwalia, tak jak informacje i odpowiedzi nie są do otrzymania od zarządu gminy w Nowym Tomyślu!

Wielkopolska Nowy Tomyśl Lwówek Zbąszyń Grodzisk Opalenica
ogólna Żydzi ogólna Żydzi ogólna Żydzi ogólna Żydzi ogólna Żydzi ogólna Żydzi
1840 1017194 40224 773 50 2460 815 1868 307 3586 1620 1337 27
1871 1106959 32891 1218 165 2456 540 2468 222 3714 793 1497 14
1895 1173211 25379 1844 151 2600 280 3358 147 4042 366 2608 4
1903 1808 151 2639 220 3782 140 3784 319
1905 117 225 125 319
Wolsztyn Pniewy Buk Wielichowo Rakoniewice
ogólna Żydzi ogólna Żydzi ogólna Żydzi ogólna Żydzi ogólna Żydzi
1840 2627 858 1990 697 2167 241 1067 16 1677 209
1871 2803 468 2328 672 2670 266 1424 38 2019 176
1895 3236 330 2604 376 3385 250 1782 28 2210 95
1903 3438 350 2572 369 3550 300 1782 24
1905 330 376 231