Przedstawiam tłumacznie części ksiażki Arona Heppnera – rabina z Koźmina Z przeszłości i teraźniejszości Żydów i gmin żydowskich w Poznańskim
, str. 658 (Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der jüdischen Gemeinden in den Posener Landen), która pochodzi w Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej.
Nowy Tomyśl, założony 8 kwietnia 1786, w roku 1800 nie miał jeszcze żadnego mieszkańca żydowskiego (Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen I s.390 – przypis autora), a przez to, że się nie rozwijał, w latach 30-tych poprzedniego wieku [XIX wieku] nabierał ponownie charakteru wiejskiego. I oto zaszło pewne zdarzenie, które znacząco polepszyło położenie miasta, przez jednego Żyda, radcę handlowego Józefa Jakoba Flatau z Berlina, który zaczął się interesować chmielarstwem tamtejszej okolicy. Flatau sprowadził następnie pędy chmielu z Czech i Bawarii i troszczył się o zbyt poprzez uczestnictwo w różnych wystawach.
Józef Jakub Flatau urodzony 1 maja 1808 w Poznaniu, otrzymał przede wszystkim wykształcenie handlowe, które pogłębił i rozszerzył przez podróże zagraniczne i gospodarcze studia. W 1837 postanowił , że chmielarstwo, które w Belgii nauczył się cenić, będzie uprawiać w swoich rodzinnych stronach, a jego wytrwała działalność, co należy nadmienić, znalazła takie rozpowszechnienie i znacznie.
I z tego powodu przypadły mu w udziale różnorodne wyróżnienia. Zmarł 28 lutego 1887 jako szanowany i ceniony obywatel.
Jego życie i dzieła:
- Über Hopfenbau [O chmielarstwie] von Joseph Jakob Flatau – Berlin 1866
- Flatau nazwany „Flatau von Hopfenfeld „ [dosłownie „Pole chmielowe”] – przez Hermanna Tietza 1868 [duży handlowiec berliński]
- Geschichte des Hopfenbaues und Hopfenhandels zu Neutomischel [Historia chmielarstwa i handlu chmielem w Nowym Tomyślu] Berlin 1883
(Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen II XXXVI oraz Allgemeine Zeitschrift des Judentums 1904 Nr 11 – przypis autora)
I sukces nadszedł. Podczas wcześniejszych zbiorów plon wynosił 500 cetnarów [1 cetnar pruski = 51,45kg czyli ok. 25,7 T] za który otrzymywano 1500 talarów , w 1885 produkcja wyniosła już 40000 cetnarów [2058 T], która była warta 6 milionów marek.
(Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen II S.140 – przypis autora)
Z biegiem czasu osiadali tutaj różni Żydzi. I tak w roku 1861 zamieszkiwało już tutaj 20 żydowskich rodzin, które swoje nabożeństwa odprawiały w wynajętym, małym i skromnym lokalu prywatnym. Z tego powodu został wybudowany Dom Boży. Do pozyskania części do tego potrzebnych środków zorganizowano losowanie przez Stowarzyszenie młodych ludzi
, a także losy znalazły kupione przez zamiejscowych współwyznawców.
(wg jednego z rozesłanych pism komisji loteryjnej – Jak.[ob] Basch , S. Cohn i M. Friedländer – w posiadaniu rabina Koźmina Dr Heppnera – przypis autora)
[Liczna żydowskiej ludności]
- 1889 r. – 205
- 1890 r. – 212 (42 rodziny)
- 1891 r. – 215 (43 rodziny)
- 1892 r. – 155
- 1896 r. – 148
- 1898 r. – 151
- 1905 r. – 117
- 1911 r. [1907 r.?] – 95 (25 rodzin)
[książka wydana w 1909 zatem to chyba pomyłka prawd. chodzi o rok 1907]
W tym roku został podniesiony o 100% podatek dla gmin żydowskich i budżet wynosił 2000 marek i składał się z kasy dla wędrownych żebraków, Chewra Kadisz [Bractwo Święte
– bractwo pogrzebowe] i izraelickiego stowarzyszenia kobiet. (Statistische Jahrbuch des deutsch= israelitischen Gemeindebundes – przypis autora [Rocznik statystyczny niemiecko-izraelickich związków gmin]) – W kampanii roku 1866 [wojna prusko – austryjacka, trwała 7 tygodni] wzięli udział Rafael Levy , Izidor Cohn ,a w kampanii roku 1870 [wojna francusko-pruska] wzięło udział 3 Żydów z Nowego Tomyśla, z czego jeden to starszy szeregowy [niem. Gefreiter brak polskiego odpowiednika jest jeden stopień wyżej nad starszym szeregowym , dwa stopnie niżej niż kapral – poniżej kaprala były 4 stopnie żołnierskie]
Także w przedstawicielstwie miasta są Żydzi. (Die Juden als Soldaten und Handbuch der Provinz Posen
– przypis autora [Żydzi jako żołnierze i Podręcznik Prowincji Poznańskiej]). Archiwalia, tak jak informacje i odpowiedzi nie są do otrzymania od zarządu gminy w Nowym Tomyślu!
Wielkopolska | Nowy Tomyśl | Lwówek | Zbąszyń | Grodzisk | Opalenica | |||||||
ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | |
1840 | 1017194 | 40224 | 773 | 50 | 2460 | 815 | 1868 | 307 | 3586 | 1620 | 1337 | 27 |
1871 | 1106959 | 32891 | 1218 | 165 | 2456 | 540 | 2468 | 222 | 3714 | 793 | 1497 | 14 |
1895 | 1173211 | 25379 | 1844 | 151 | 2600 | 280 | 3358 | 147 | 4042 | 366 | 2608 | 4 |
1903 | 1808 | 151 | 2639 | 220 | 3782 | 140 | 3784 | 319 | ||||
1905 | 117 | 225 | 125 | 319 | ||||||||
Wolsztyn | Pniewy | Buk | Wielichowo | Rakoniewice | ||||||||
ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | ogólna | Żydzi | |||
1840 | 2627 | 858 | 1990 | 697 | 2167 | 241 | 1067 | 16 | 1677 | 209 | ||
1871 | 2803 | 468 | 2328 | 672 | 2670 | 266 | 1424 | 38 | 2019 | 176 | ||
1895 | 3236 | 330 | 2604 | 376 | 3385 | 250 | 1782 | 28 | 2210 | 95 | ||
1903 | 3438 | 350 | 2572 | 369 | 3550 | 300 | 1782 | 24 | ||||
1905 | 330 | 376 | 231 |