FELIKS ANTONI IGNACY SZOŁDRSKI herbu Łodzia urodzony 30 maja 1736r. w Kórniku, zmarł 20 sierpnia 1795r. w Kórniku. Został pochowany 4 września 1795 r. w kościele parafialnym w Czempiniu (pod kaplicą Matki Boskiej Różańcowej) przez opata przemęckiego Jan Józefa Szołdrskiego.Chorował od kwietnia 1795.
Był jedynym dzieckiem Stefana Szołdrskiego (ur. w roku 1712, zm. 26 lutego 1737 r.) – starosty łęczyckiego i Teofili z Działyńskich (kórnickiej Białej Damy), które dożyło wieku dorosłego (miał jeszcze rodzeństwo Ludwika i Mariannę). Jego rodzice wzięli ślub w 1732 roku. Były wychowywany przez matkę, ponieważ gdy miał rok zmarł jego ojciec. Matka w 1748 roku powtórnie wyszła za mąż za Aleksandra Hilarego Potulickiego (starostę borzechowskiego) i z tego związku w roku 1750 urodziła się Karolina Potulicka czyli przyrodnia siostra Feliksa. Rozwiedli się w 1754 r. Feliks ożenił się z Katarzyną Lipską, jednak małżeństwo nie trwało zbyt długo. Rozwiedziony zmarł bezpotomnie. Zapisał swój majątek stryjecznemu wnukowi (wnukowi stryjka Władysława) – Wiktorowi Szołdrskiemu (1775-1830).
Szołdrscy należą do starych i najbardziej rozgałęzionych rodzin w Wielkopolsce, korzeniami sięgającej XIV w. Nazwisko wywodzi się od wsi Szołdry (6 km na wschód od Czempinia, na drodze do Śremu), która należała do rodziny do XVIII w. Był to znamienity ród. Jego praprapradziadek stryjeczny, Andrzej Szołdrski (ur. 1583, zm. 1650), był biskupem poznańskim, dziadek Ludwik i wujek Władysław byli wojewodami inowrocławskimi i generałami wielkopolskimi. Pradziadek Andrzej był kasztelanem (można powiedzieć, że to odpowiednik współczesnego burmistrza z władzą nad wojskiem i sądami). Jedna ich gałąź w XVIII wieku otrzymała dziedziczny tytuł hrabiego pruskiego (5 czerwca 1798 roku, Wiktor Szołdrski — prawnuk Ludwika Szołdrskiego, spadkobierca Feliksa), druga zawsze piastowała liczne urzędy ziemskie. Sam Feliks był zaledwie podkomorzym (czyli przewodził sądowi szlacheckiemu). Prapradziadek Feliksa, Stanisław, nabył w połowie XVI wieku majętność w Czempiniu i od tamtej pory aż do roku 1830 dobra te należały do rodziny Szołdrskich i były ich rodową siedzibą. Dziadek Feliksa – Ludwik – w latach od 1698 do 1739 wybudował pałac barokowy, który ze zmianami stoi do dziś, a na frontonie tego rodowego pałacu umieścił napis:
Bogu, dawcy życia; Ojczyźnie, która jest życiem życia; Sławie, która jest życiem po życiu.
Matka Feliksa – Teofila z Działyńskich – dbała o swojego syna–jedynaka. Sama wcześnie został sierotą, bo najpierw w wieku 6 lat zmarł jej ojciec, a później w wieku 11 lat zmarła matka. Wychodząc ponownie za mąż, potrafiła zadbać o majątek Feliksa. Troszczyła się aby Feliks został gruntownie wychowany, ukończył szkoły warszawskie, a po matce odziedziczył talenty gospodarskie. Wybudował w Kórniku szpital i szkołę, dokończył budowy oficyn przy zamku, w Bninie wymurował ogrodzenie przy kościele katolickim. Feliks na stale mieszkał w Kórniku, ale w swoim rodowym Czempiniu zatwierdzał przywileje i statuty cechowe, ufundował w 1784r. przypałacową kaplicę murowaną w miejsce starej drewnianej, a Bractwu Strzeleckiemu dał plac pod strzelnicę.
Po śmierci swego dziadka Ludwika w 1749r. (wcześniej w roku 1737 umarł jego ojciec Stefan) majątek dziadka został podzielony (ale dopiero w 1754 czyli gdy miał 18 lat) pomiędzy niego i jego stryjka Władysława. Stryjkowi Władysławowi przypadło miasto Trzciel nowy i stary, wsie Siercz, Żydowina, Rybojady, Świdłowiec, Ruda, Jabłonka, Hammer, Zawady, Hamrzysko, Mały Młynek, Rybojadki, Holendry Essenwaldskie, Świerzeckie, Rońskie, Hudzkie, Huta Szklana, Albińskie, Stary Folwark, Trzcielskie z cegielnią, Czarne Wilkowo, Barchlin, Popowo, Bielawy, Brzeźnik, Horbielin, Trzebica, Klulzew, Sączków i Siekówko. Feliks otrzymał: miasto Czempiń, wsie Piechanin, Tarnowa, Borówko, Grzybno, Krajkowo, Wytomyśl, Sątopy, Róża Bobrowska i Mniszek z holendrami oraz osady olęderskie: Paproć, Glinki Przyłęk, Cichagóra. W jego posiadaniu był także Stary Tomyśl, Kozie Laski i Lipka.
W jaki sposób w posiadaniu Szołdrskich znalazły się okolice Nowego Tomyśla ??
Szołdrscy posiedli dobra tomyskie poprzez małżeństwo (w roku 1698) dziadka Ludwika Szołdrskiego z Bogumiła Marianną Unrug, która wniosła klucz tomyski w wianie. Przeszła na katolicyzm w 1712 roku (o własności ziem tomyskich w osobnym artykule).
Feliks mając 42 lata mógł zatem założyć miasto Nowy Tomyśl 13 sierpnia 1778r. tzn.konsystorz ewangelicki w Lesznie pozwolił na budowę kościoła. Ale wcześniej , bo 4 marca 1777 zezwolił za założenie ewangelickiej parafii. Brak uprzedzeń katolickiego właściciela w stosunku do protestantów prawdopodobnie zaszczepiła całej rodzinie Szołdrskich babka Bogumiła Marianna Unrug, która pochodziła z rodziny kalwińskiej (przeszła na katolicyzm w 1712) Zmarła w 1754 , a więc gdy Feliks miał 18 lat. Nie było też przeszkód formalnych ponieważ 24 lutego 1768 Polska pod naciskiem państw ościennych (Polska odrzuciła żądania Prus i Rosji w 1766 o zagwarantowanie równouprawnienia dysydentom) i wystąpień protestanckich (1767 Toruń i Słuck) przyjęła traktat z Rosją , który gwarantował dysydentom prawa obywatelskie i swobodę kultu. Feliks na budowę kościoła ofiarował dogodnie położony teren oraz materiał budowlany. Grunt pod Nowy Tomyśl leżał na przecięciu trzech dróg: z Wolsztyna do Lwówka, ze Zbąszynia do Opalenicy i Grodziska. Zdecydowało też centralne położenie Nowego Tomyśla w stosunku do miast Lwówek (17 km), Grodzisk (22km), Opalenica (21km), Zbąszyń (17km), Wolsztyn (25km). Był to także dogodny punkt na organizację targów i jarmarków dla okolicznych mieszkańców z Paproci, Sękowa, Glinna, Przyłęku, Róży, Kozich Lasek. Wszystkie te ?stare? miasta znajdowały się na skraju dawnej puszczy. Na zdjęciach satelitarnych znakomicie widać ,żę Nowy Tomyśl leży w środku „wyrąbanej” puszczy. http://maps.google.com
Podobna sytuacja miała z się Borują Kościelną. Właściciel dóbr Ludwik Mielecki (ewangelik) dostał pozwolenie na założenie gminy ewangelickiej wydane dnia 15 stycznia 1776r. przez Konsystorz w Lesznie. O tym osobny artykuł. Przywilej lokacyjny króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dla naszego miasta otrzymał Feliks Szołdrski 8 kwietnia 1786r. Miasto założone zostało na prawie niemieckim, zyskało obietnicę osobistej opieki królewskiej i prawo używania herbu właściciela. Przyznano mu prawo organizowania cotygodniowego targu (w poniedziałki) oraz sześciu jarmarków rocznie, co miało zachęcić rzemieślników i kupców do osiedlania się w nim.Prawie dwa lata później, 18 lutego 1788r., w ślad za dokumentami królewskimi, miasto otrzymało dokument lokacyjny od właściciela, który potwierdzał przywileje uzyskane przez króla oraz precyzował niezwykle korzystnie sytuację prawną i gospodarczą.
Herbem miasta został rodowy herb Szołdrskich: Łodzia.
W tym czasie trwała wojna Rosji z Turcją (od sierpnia 1787 do 2 stycznia 1792). Szwedzi korzystając z sytuacji zaatakowali Rosję 27 czerwca 1788 , która zakończyła się 14 sierpnia 1790. Korzystając z takiej sytuacji międzynarodowej rozpoczął obrady Wielki Sejm (Sejm Czteroletni) (od 6 października 1788 do 29 maja 1792), który w zamyśle miał zreformować Polskę i przywrócić pełna suwerenność. Zdołano uchwalić powołanie stutysięcznej armii, zawarto sojusz z Prusami, przyjęto akty prawne uwalniające Polskę spod protektoratu Rosji i uchwalono najważniejszy akt – Konstytucję 3 Maja, która formalnie zmieniła ustrój Polski. I w końcu zawiązano Konfederację targowicką (27 kwietna 1792), która była skierowana przeciwko reformom i stała się pretekstem do interwencji Rosji. Doprowadziło to do wojny polsko- rosyjskiej (od 18 maja 1792 do 26 lipca 1792) , w efekcie której doszło do II rozbioru Polski (23 styczna 1793) i Nowy Tomyśl znalazł się w granicach Pruskich w nowo utworzonej prowincji o nazwie Prusy Południowe.
Póżniej insurekcja kościuszkowska (od 12 marca 1794 do 16 listopada 1794) i ostatecznie III rozbiór Polski (24 października 1795). Ale tego Feliks Szołdrski juz nie dożył. Umarł 20 sierpnia 1795r po czteromiesięcznej chorobie w wieku 59 lat.
Feliks ożenił się z Katarzyną Lipską, jednak małżeństwo nie trwało zbyt długo. Rozwiedziony zmarł bezpotomnie. Zapisał swój majątek stryjecznemu wnukowi (wnukowi stryjka Władysława ) – Wiktorowi Szołdrskiemu (1775-1830). Wiktor Szołdrski zgromadził ogromny majątek ziemski. Otrzymał w 1798 tytuł hrabiego pruskiego oraz hrabiego polskiego w 1824. Ale też był kasztelanem Księstwa Warszawskiego, państwa utworzonego przez Napoleona w latach 1807-(1813)1815. Zmarł w 1830 pozostawiając swój majątek żonie i synom : 15-letniemu Włodzimierzowi i 13-letniemu Wiktorowi. W dokumentach Konsystorza Ewangelickiego z roku 1832 Wiktor Szołdrski (miał wtedy 15 lat) syn występuje, jako dziedzic ,ale z ustanowionym kuratorem Douglasem. W skutek klęsk nieurodzaju w latach 1827 – 1829 oraz kryzysu handlu 1828-1834 majątek Szołdrskich podupadł i tuz po jego śmierci majątek musiał być wystawiony na licytację w 1835 m.in. miasta Czacz , Czempiń oraz Nowy Tomyśl ,Stary Tomyśl, Wytomyśl, Róża z Holendrami. Niestety nie wiem kto zakupił majątek tomyski od rodziny Szołdrskch.
Wdowa po Wiktorze, Melania Krzyżanowska, straciwszy majątek, założyła szkołę dla dziewcząt w Wolsztynie, gdzie dożyła roku 1849. Ostatni męski potomek Wiktora ,Jan hr. Szołdrski, kawaler maltański, został rozstrzelany na rynku w Kościanie 23 listopada 1939. Ostania z tej linii rodu Szołdrskich, Helena Elżbieta „Halszka” Szołdrska, ps. „Wanda” – żołnież AK, autorka książek o lotnictwie, zmarła w Poznaniu w 1992.
Zródła:
- Kwartalnik Nowotomyski nr 3-4/2005, Andrzej Wałęsa – „Dlaczego Feliks Szołdrski został patronem Gimnanzjum?”
- Teodor Żychliński „Złota księga – szlachty polskiej” 1879 http://www.wbc.poznan.pl
- Teki Dworzaczka http://teki.bkpan.poznan.pl/
- Potomkowie Sejmu Wielkiego http://www.sejm-wielki.pl/