Mało kto wie, że w Wytomyślu działał szpital, a raczej szpital pełniący rolę przytułku dla ubogich. Przez lata borykał się z kłopotami finansowymi, aż podupadł strawiony przez pożar. Historię szpitala przybliży nam Jan Bąbelek – mieszkaniec Wytomyśla, miłośnik historii.
Jak podają źródła, w 1693 r. przy wytomyskiej parafii powstał – uposażony przez Bogusława Unruga, starostę gnieźnieńskiego – szpital pełniący rolę przytułku dla ubogich. Szpital ten posiadał dwa ogrody i plac. Spalony został w czasie III wojny północnej (1700-1721) przez wojska moskiewskie, a po niedługim czasie na nowo odbudowany. W 1725 r. mieszkało w nim 6 osób. Kres jego funkcjonowania datuje się na rok 1888, kiedy to uległ spaleniu i nie został ponownie odbudowany.
Budynek samego szpitala, jak wskazują stare mapy, mieścił się prawdopodobnie na przeciwko starego cmentarza (obecnie ul. Kościelna 23), była to działka o powierzchni ok. 0,15 ha należąca wówczas do parafii wytomyskiej. Do szpitala należały także grunty nadane przez wspomnianego wcześniej Bogusława Unruga ─ była to działka sąsiadująca bezpośrednio z terenem szpitalnym i ok. 3,50 ha ziemi leżącej po zachodniej stronie wsi, pomiędzy drogą polną w kierunku Bolewic a działką przeznaczoną pod przyszły cmentarz.
Do roku ok. 1787 szpital ten posiadał stałe uposażenie, jednakże z relacji wizytatorów z lat 1777─1787 wynika, że dotychczasowe sumy i fundacje zostały wyczerpane i od tej pory utrzymywał się on tylko dzięki jałmużnie parafian i datkom właścicieli okolicznych majątków. Dla przykładu przytaczamy list przesłany do parafii wytomyskiej przez wykonawcę testamentu Anastazji Szczanieckiej (właścicielka majątku w Wąsowie, babcia wielkiej patriotki Emilii Sczanieckiej), tekst w brzmieniu oryginalnym:
„Do WJX Proboszcza y opiekunów Szpitala w Witomyślu ― Testamentem JW─żnej Starościny Anastazyi Szczanieckiey z Wąsowa [z datą] 4─go Lipca 1834─go Roku, wyznaczony czek Legat na ubogich w Witomyślu w kwocie Złotych Polskich Sto. ─ Sumę tę przesyłaiąc WJX Proboszczowi y Opiekunom Szpitala, wzywam ich, aby na odebranie takowej, Kwit podług załączonej formy wystawić i do rąk moich przez oddawcę przesłać zechcieli. Wąsowo 29 Marca 1835 Roku. Sewczyn Oztrowski, Egzekutor testamentu.”
Opiekę nad budynkiem przytułku, ziemią szpitalną i kasą szpitalną sprawował Dozór Kościoła i Szpitala. W latach 1880 jego skład tworzyli: proboszcz ks. Reinhold Myller, patron kościoła Poncet, przewodniczący Macy [Maciej?] Dudek, Martin Freitag???, Tomasz Kulak, Jan Nowak, Wojciech Mullak, Antoni Piątek, Rendczuk???, Kazimierz Dudek i Tomasz Nyga. Rozchody i przychody kasy były pod stałą kontrolą parafii i władz pruskich.
„Rachunek roczny Kasy Śpitala Katolickiego w Wytomyślu Dekanatu Lwóweckiego za rok 1888-my sporządzony w Wytomyślu dnia 13-go Grudnia 1888 r. Do rachunku dołącza się
a) zeszyt dowodów dochodowych zawierający numerów [zdanie przekreślone bez podanej liczby].
b) zeszyt dowodów rozchodowych zawierający 19 numerów.Poświadczenie pokwitowania i wyłożenia. Poświadcza się niniejszym, że rachunek ten roczny, na który Reprezentacya parafialna mocą uchwały swej z dnia 4-go Sierpnia r. 1889-go udzieliła pokwitowania, był po poprzednim publicznym ogłoszeniu wyłożony do przejrzenia członkom tutejszej parafii przez dwa tygodnie t. j. od dnia 20-go Lipca aż do dnia 4-go Sierpnia r. 1889-go. Wytomyśl dnia 4-go Sierpnia, 1889 r. [podpisy ww. osób]
Wspomniana w powyższym rachunku Reprezentacja parafialna była organem kontrolnym. Członkowie Reprezentacji z tego okresu to: Józef Maciejewicz – przewodniczący, Marcin Szwedt, Jan Dykszak, Jan Szymański i Albert Salattee. Po otrzymaniu absolutorium Dozór Szpitala zobowiązany był do wykonania w języku niemieckim uwierzytelnionego odpisu rocznych rachunków i odesłania go do Prezydium Królewskiej Regencyi.
Pod koniec XIX wieku, aby zwiększyć fundusze przytułku część gruntów zostaje podzielona i wydzierżawiona miejscowej ludności. Wprawdzie oficjalne źródła podają koniec funkcjonowania szpitala na 1888r., jednakże dowodem na dłuższe istnienie tego budynku jest rachunek wystawiony z datą 22 października 1889 r. na kwotę ośmiu marek dla Jakuba Kiersztana za naprawę poszycia dachu szpitala. Wnioskować można, że pożar budynku miał miejsce w późniejszym okresie lub naprawiono go po wcześniejszym spaleniu, ale nie został już zamieszkały. Odtąd pomoc dla osób w trudnej sytuacji materialnej czy losowej, zostaje przekazywana najczęściej w formie pieniężnej. Na przełomie lat 1889/90 z kasy szpitalnej wypłacane były zapomogi dla czterech ubogich w kwocie trzech marek miesięcznie. Działalność kasy szpitalnej zostaje przerwana z chwilą rozpoczęcia II wojny światowej. Po wojnie w dniu 17 listopada 1949 r. powołano nowy zarząd szpitalny „Kuratorium Szpitala św. Ducha w Wytomyślu” (brak danych źródłowych na temat początków funkcjonowania nazwy Szpital Św. Ducha), w skład jego weszli: Michalak Franciszek – krawiec, Wieczorek Jan – obuwnik, Sobieraj Roman – rolnik i Krysztefiak Stanisław – krawiec. Jednym z ostatnich dokumentów z działalności szpitala jest pismo ks. Stanisława Stefaniaka skierowane do władz powiatowych:
„Wytomyśl, dnia 7 lutego 1950 r. Do Starostwa Powiatowego w Nowym Tomyślu. Na pismo z dnia 30 stycznia rb. jak najuprzejmiej donoszę, że dochód z ziemi szpitalnej przelano do kasy Caritasu, skąd rozprowadzono pieniądze pomiędzy 10-ciu najuboższych z parafii. Dochody i wydatki są księgowane – kwity posiada skarbnik Caritasu. Z należnym szacunkiem ks. Stefaniak”.
Funkcjonowanie szpitala zostaje zakończone w marcu 1950 r., kiedy to ziemię przejmuje skarb państwa, w wyniku czego, działka parafialna i mniejsza działka szpitalna zostają sprzedane prywatnemu właścicielowi jako działka budowlana. Większą działkę szpitalną podzieloną na kilkanaście działek rolnych o pow. 0,125 ha (potocznie nazwanych półmorgówkami) pozostawiono w użytkowanie mieszkańcom Wytomyśla.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Statut [odpis]
Szpitala św. Ducha w Wytomyślu dekanatu lwóweckiego.§ 1. Szpital jest zakładem kościelnym i posiada na mocy kan. 1489 CJC osobowość prawną.
§ 2. Celem szpitala jest niesienie pomocy ubogim starcom przez udzielenie mieszkania względnie innej pomocy materialnej jak i duchowej.
§ 3. Majątek szpitala stanowią:
a) grunta 3,56,53 ha
b) dom mieszkalny . . . . .
c) kapitały . . . . . . . . . . . .
§ 4. Dochody z majątku szpitala przeznaczone są wyłącznie na utrzymanie ubogich starców.
§ 5. Szpitalem zarządza każdorazowy rządca kościoła, jako przewodniczący razem z kuratorium, składającym się z 4 osób, zamianowanych przez Ordynariusza na lat 6, z których połowa ustępuje po 3 latach.
§ 6. Kuratorium odbywa przynajmniej raz na kwartał posiedzenia, z których przebiegu spisuje się protokóły w księdze protokólarnej.
§ 7. Z działalności swej składa kuratorium sprawozdanie roczne Kurii Metropolitalnej w terminie do 1. 04. za rok ubiegły.
§ 8. Kuratorium prowadzi księgę inwentarza, Etat, i rachunki roczne według rozporządzenia o zarządzie majątkiem kościelnym art. 195-207
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Potwierdzamy, że statutem powyższym Szpital św. Ducha w Wytomyślu dek. lwówecki rządził się od czasów przedwojennych.
Poznań, dnia 1 grudnia 1949 r.
[okrągła pieczęć] Wikariusz Generalny
[ dwa podpisy ]
Bibliografia:
1. Łukaszewicz, Krótki Opis Historyczny Kościołów Parochialnych w Dawnej Decezyji Poznańskiej Tom II 1859r.
2. M. Surdacki, Opieka Społeczna w Wielkopolsce Zachodniej w XVII i XVIII wieku 1992r.
3. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Tom XIII 1882r.
4. Archiwum parafialne.
5. Mapa 1880r. wykonana na podstawie mapy z marca 1832 r. „Karte von dem Dorfe Wytomisle Kreis Buk” – zbiory własne.